Астрономија

Органски материјал најден во метеорит

Истражувачите на НАСА од Вселенскиот центар „Џонсон“ (Johnson Space Center), во Хјустон, најдоа органски материјал што се формирал за време на раниот Сончев систем, а е зачуван во еден уникатен метеорит. Истражувањето било спроведено врз карбонизиран хондрит - редок вид на метеорит со органски состојки (соединенија што содржат јаглерод). Метеоритот паднал на Земјата во 2000 година, и тоа во областа на езерото Тагиш, во Канада (Tagish Lake).
Органската материја во метеоритите е предмет на голем интерес, поради тоа што тие се создале во раните фази од развојот на Сончевиот систем и голема е веројатноста овие метеорити да ја посеале Земјата со градежниот материјал за живот. Метеоритот од езерото Тагиш е посебно вреден, бидејќи е собран веднаш по неговиот пад, и е чуван во замрзната состојба, на тој начин минимизирајќи го загадувањето од Земјата.



Тимот, предводен од научникот на НАСА Кеико Накамура-Месинџер (Keiko Nakamura-Messenger), во овој метеорит открил бројни субмикрометарски шупливи органски глобули. Слични формации се забележани и кај неколку метеорити уште од 60-тите. Некои научници дури и верувале дека тоа се вселенски организми, додека други мислеле дека се само резултат на Земјиното загадување. Истите органски глобули, слични на меур, се најдени и во поновите метеорити. Во минатото немаше начин како да се определи потеклото на овие органски глобули, бидејќи тие се со многу мали димензии.
Но, во 2005 година во научната лабораторија на центарот „Џонсон“ инсталирани се два нови силни нано-технолошки инструменти. Органските глобули прво биле најдени во ултратенки парчиња од метеоритот. Тоа обезбедило детални информации за структурата и хемискиот состав на глобулите. Потоа, биле извршени анализи во однос на нивниот изотопски состав, при што се покажало дека глобулите имаат многу невообичаен состав на водородни и азотни изотопи, што укажува на тоа дека тие не потекнуваат од Земјата.
Меѓусебната процентуална застапеност на овие изотопи покажува дека тие се формирани на температура од околу -260° С, т.е. многу блиску до апсолутната нула. Па така, тие најверојатно потекнуваат од студениот молекуларен облак од кој се создал Сончевиот систем, или од најоддалечените делови на раниот Сончев систем.
Метеоритите, во кои се најдени вакви органски глобули, се многу кршливи и при пробивањето низ атмосферата на Земјата во најголем дел се распрснуваат во честички прав, кои се расфрлаат преку поголеми области. Па така, доколку овој вид на метеорити често ја погодувале Земјата во раниот период од нејзиниот развој, голема е веројатноста тие да го донеле и органскиот материјал, од кој подоцна се создале живите организми.
Потеклото на животот е еден од основните нерешени проблеми на природните науки. Некои биолози сметаат дека органските форми во облик на меур се првиот чекор во патеката кон создавање на другите форми на живот.

Вода сè уште тече на Марс?

Неколку фотографи на НАСА, направени со орбиталната камера на вселенското летало MGS (Mars Global Surveyor) во 2004 и 2005 година, покажаа сосема нови талози во форма на две каналчиња на површината на Марс. Тие навестуваат дека течна вода пренесувала седименти низ нив, во некој период во последните седум години. Течната вода, спротивно на мразот и водената пареа за кои е познато дека постојат на Марс, се смета за неопходна за живот. Новите откритија ја интензивираат идејата за потенцијални микроскопски облици на живот на Марс.



„Формите на овие талози се такви какви би очекувале да видите ако материјалот е носен од течна вода. Тие имаат гранки, слични на прсти, на долниот крај и лесно се скршнати (свртени) околу мали пречки“, вели Мајкл Малин (Michael Malin), главен автор на извештајот за ова откритие.
Атмосферата на Марс е толку тенка, а температурите се толку ниски, што течна вода не може да постои на површината - таа брзо ќе испари или ќе замрзне. Но, истражувачите сметаат дека, по излегувањето од некој подземен извор, водата може да остане во течна состојба доволно долго, за да нанесе седиментен талог по стрмните падини на некое ритче пред целосно да замрзне. Двата нови свежи талози поединечно се долги неколку стотици метри.
Светлиот тон на талозите може да потекнува од површински мраз, кој постојано е надополнуван со мраз од внатрешноста на талогот. Друга можност е тоа да претставува солена корупка, што може да биде знак за ефекти од вода, кои резултираат во концентрирање на соли. Доколку талозите потегнуваат од сувата прашина, која се лизгала надоле по падината, тогаш би требало да бидат потемни, врз основа на темните тонови на прашината која е направена со трагите на роверот, како и од свежите кратери на Марс.
MGS откри десетици илјади каналчиња на внатрешните падини од кратерите, како и во други депресии на површината на Марс. Најголем дел од каналчињата се лоцирани на ареографски ширини од 30° или повеќе. Малин и неговиот тим за првпат известија за откривањето на овие каналчиња во 2000 година. За да забележат промени, кои можеби укажуваат на активен тек на вода, камерата на леталото повеќепати сликала стотици места. Двете локации, на кои се сликани новите талози, се наоѓаат во внатрешноста на два кратери во регионите Тера Сиренум и Кентаури Монс (Terra Sirenum; Centauri Montes), на јужната хемисфера на Марс.
„Овие свежи талози навестуваат дека во некои места и во некој период на денешниот Марс, течната вода се појавува од под површината и кратко тече по падините. Оваа можност ги поткрева прашањата за тоа како водата останува во течна состојба под површината, колку широко е распространета и дали има некаков вид на подземна влажна средина, погодна за живот. Идните мисии можат да ги дадат одговорите“, вели Малин.
Покрај потрагата по промени во каналчињата, тимот ја проценил и стапката на појава на нови ударни кратери. Камерата на MGS снимила околу 98% од површината на Марс во 1999 година, и околу 30% од планетата повторно во 2006. Новите слики покажуваат 20 свежи ударни кратери, со дијаметар од 2 до 148 метри, кои не биле присутни пред седум години. Овие резултати се важни за определување на староста на формите на површината на Марс.

Т'га за Кек


Во продолжение следи една астрономска сага
Т'га за Кек

Орелски крилја как да си метнех
и на Мауна Кеа да си прелетнех,
кај Кек 1 и Кек 2 ја да си идам
да видам Орион, Хеликс да видам,
да видам дали телескопите и тамо
тешко се местат како и вамо.

Овде светлото од градот ме стретит,
овде ламбата ептен светит,
на п’т далечни ја ќе се стегнам
и в други стр'ни ќе си побегнам,
к'де нема ламбиче да угревјат,
к'де небото ѕвезди посевјат.


Овде е светло и ѕвезда не се гледа
и light pollution небо покрива,
ламби и неонки на бандери,
луѓе неуки и телескопи 2-инчни,
сите изгорени по хороскопи земни,
а в гр'ди студој и мисли темни.

Не, ја не можам овде да седам!
Не, ја не можам ламби да гледам!
Дајте ми крилја ја да си метнам
и на Мауна Кеа да си прелетнам,
кај Кек 1 и Кек 2 ја да си идам,
да видам Ринг, Сомбреро да видам.

Тамо ноќта греит душата
и Млечен Пат посевјат над главата.
Тамо дарбите вселената мила
со с'та раскош ги растурила.
Сатурн јасен, гледаш, белеит
или Нептун сино темнеит,
ѕвезда погледниш, или маглина,
сегде Божева је хубавина.

Тамо од астрономија да не можам да се смирам.
Вега да зајдвит, ја да умирам!

Прерaботка на песната „Т’га за југ“
Ангела Кочоска
Поздрав од мене (смајли) до сите членови на Скопското Астрономско Друштво!

објаснување на песната! Мауна Кеа е астрономска обсерваторија на хаваите! кек 1 и 2 се телескопи што се наоѓаат во склоп на таа обсерваторија! Сомбреро е галаксија, а Вега е ѕвезда!

Зошто Месечината на хоризонтот изгледа поголема?

Пред извесно време, се шетавме со една другарка токму за време на изгревањето на Месечината. Огромна жолта топка се појави на хоризонтот, и другарката извика „Леле, гле'ј колкава е Месечината!“. Оние што некогаш ја виделе Месечината на хоризонтот знаат за што зборувам. Имено, кога Месечината е многу ниско, ни изгледа како да е поголема. На многу места се понудени разни објаснувања зошто е тоа така, т.е. зошто на хоризонтот Месечината ни изгледа поголема, а кога е во зенит, помала. Конечен одговор, што го прифаќаат сите истражувачи, сè уште нема. Но, постојат неколку хипотези. Во оваа статија ќе бидат презентирани три од нив.

Теорија на привидна оддалеченост
Според оваа теорија, Месечината на хоризонтот и Месечината во зенит имаат иста аглова големина. Па така, изразот „Месечината на хоризонтот изгледа поголема“ се однесува на нејзината линеарна големина.

Што е аглова, а што линеарна големина?
Да ја погледнеме следната скица...
Набљудувачот во точката О гледа во сфера која е поставена пред некоја кутија. Кутијата е поголема од сферата, но е поставена на таква далечина, што дијаметарот на сферата и висината на кутијата да зафаќаат ист агол - аголот α. Всушност, за набљудувачот во точката О, кој се наоѓа на растојание d од кутијата, аголот α преставува аглова големина на кутијата. Исто така, аголот α е и агловата големина на сферата кога таа е на растојание d1 од наблудувачот. Висината на кутијата е нејзината линеарна големина s, а линеарната големина на сферата е претставен со нејзиниот дијаметар D.




Месечината може да изгледа подалеку на хоризонтот и заради многуте околни знаци што наговестуваат далечина, додека за Месечината во зенит има малку знаци, кои би ни сигнализирале голема далечина, па таа ни изгледа помала.
Оваа теорија има недостаток, а тоа е што според неа сите набљудувачи кои велат дека Месечината на хоризонтот „изгледа поголема“, би морале да речат и дека „изгледа подалеку“. Но, ова не важи за дури 90% од набљудувачите. Имено, за нив Месечината на хоризонтот или изгледа поблиску или, пак, подеднакво оддалечена како и Месечината во зенит.
Еден начин да се надмине овој парадокс е да се земе во предвид дека изразот „изгледа поголема“ се однесува пред сè на агловата големина.

Теорија на контраст на агловите големини
Според оваа теорија, видикот на хоризонтот вклучува мноштво визуелни елементи, чии агловни големини се многу помали од агловата големина на Месечината (која изнесува 0,52 степени). Од друга страна, кога Месечината е во зенит, видикот вклучува објекти чии агловни големини се поголеми од 0,52 степени (на пример, растојанието меѓу соѕвездијата, или облаците). Теоријата тврди дека овој контраст помеѓу агловата големина на Месечината и помалите (или поголемите) агловни големини на објектите од околината некако предизвикува агловата големина на Месечината на хоризонтот да изгледа како да е поголема од онаа во зенитот.
Но, оваа теорија не може да го објасни фактот дека ако погледнеме кон Месечината на хоризонтот со наведната глава, илузијата исчезнува.

Теорија на окуломоторна микропсија/макропсија
Она што го предложува оваа теорија е дека илузијата е пред сè илузија на агловата големина, која е придружена или со илузија за линеарната големина, или за оддалеченоста. Или, пак, сите три се јавуваат заедно.
Илузијата е предизвикана од промена во активноста на очните мускули, и тоа оние кои ги вртат очите за да ги насочат кон иста точка. Ако таа точка е блиску до очите станува збор за конвергенција, а ако е на одредена далечина, се работи за дивергенција. Исто така, одредено влијание може да имаат и мускулите вклучени во процесот на акомодација. Кога се набљудува некој предмет, а потоа очите се фокусираат и конвергираат на поблиско растојание од она на кое што се наоѓа предметот што се набљудувал, агловата големина на предметот изгледа како да станува помала (микропсија) отколку што била пред да се конвергираат очите. Кога очите се фокусираат на подалеку, агловата големина на набљудуваниот објект изгледа дека станува поголема (макропсија) одошто била пред да се фокусираме на подалеку.

Микропсија:
Погледнете кон некој објект во далечината, да речеме некоја зграда, а потоа погледнете во некој објект кој се наоѓа во близина на очите, или уште подобро, фокусирајте ги очите на мостот од носот. Сега видикот е нејасен и гледате двојно, но се чини дека зградата има помала аглова големина (микропсија).
При окуломоторна микропсија, постојат четири исходи за перцепцијата на линеарната големина и растојанието. Кај различни луѓе, се јавуваат различни исходи, при што четвртиот исход се јавува најретко. Тие четири исходи се:
1) Објектот ни изгледа дека е на исто растојание како порано, а неговата линеарна големина изгледа помала од порано;
2) Линеарната големина на објектот продолжува да изгледа исто, а објектот ни изгледа подалеку;
3) Објектот изгледа и линеарно помал и подалеку од порано;
4) Објектот изгледа како да е поблиску од порано.
Макропсија:
Кога фокусот ќе го преместиме од објект што е во близина на објект што се наоѓа на голема далечина, агловата големина на првиот објект изгледа поголема од порано, па објектот ни изгледа или дека е со поголема линеарна големина или дека е поблиску. Или, пак, и двете.

Како оваа теорија ја објаснува Mесечевата илузија? Кога погледот е насочен кон хоризонтот, знаците што наговестуваат далечина обично предизвикуваат очите да се прилагодат за многу далеку (оптичка бескрајност). Како резултат на тоа, според окуломоторната микропсија, агловата големина на Месечината изгледа поголема. Кога Месечината е во зенит, има помалку знаци што би наговестиле голема далечина. Тогаш, очите тежнеат да се фокусираат на 1 или 2 метри од лицето. Такво прилагодување на очите да гледаат „блиску“ се случува кога се набљудува Месечината во зенит, а тоа предизвикува микропсија и Месечината ни изгледа агловно помала. Набљудувачот не е свесен за овие прилагодувања, затоа што тие се случуваат без негова воља и не се доволно големи за да предизвикаат заматување или двојно гледање.
Месечината на хоризонтот ни изгледа или на иста оддалеченост како и онаа во зенит, или поблиску. Тоа е така затоа што постојат неколку „групи“ на знаци, кои наговестуваат далечина, и кои се натпреваруваат меѓу себе за одредување на перцепираната оддалеченост на Месечината. Оние чија перцепција е водена од принципот на еднакво растојание, следниов пар од букви: О о, ќе го перцепираат како двете букви да се наоѓаат на подеднаква оддалеченост од набљудувачот, при што „о“ ќе изгледа дека е помала од „О“ и агловно и линеарно. Така и за тие луѓе, кои велат дека Месечината на хоризонтот „изгледа поголема и подеднакво оддалечена како и Месечината во зенит“, претпоставката за подеднаква одалеченост го има приматот.

Но, О о, може да се набљудува и како двете букви да имаат иста линеарна големина, а „о“ да е подалеку од „О“. Тогаш, принципот за константност на линеарната големина доминира над другите знаци што наговестуваат далечина.
Константност на линеарната големина се однесува на тенденцијата еден ист предмет да го перцепираме подеднакво голем, без разлика на која оддалеченост се наоѓа. На пример, еден човек кој е висок 165 cm ќе го перцепираме како висок 165 cm, без разлика дали се наоѓа на еден метар од нас или на 100 метри од нас.
Тоа што повеќето луѓе изјавуваат дека Месечината „изгледа поголема и поблиску“ кога е на хоризонтот, значи дека перцепираниот визуелен агол (аглова големина) за Месечината на хоризонтот е доволно јак знак кој наговестува далечина, за да надвладее над другите потенцијални знаци што ја одредуваат перцепираната оддалеченост.

Зошто се јавува окуломоторна микропсија/макропсија?
Ако некој објект ненадејно ни го привлече вниманието, главата и очите обично се вртат брзо и автоматски во правец на тој објект. Овие неволеви движења се дел од т.н. рефлекс на ориентација. Успешната ротација ги насочува главата, очите и ушите директно кон објектот што ни го привлекол вниманието, во позиција која може да ја подобри способноста да се процени опасноста која тој објект може да ја претставува.
Аголот за кој што главата се врти е проценет врз основа на разликата меѓу правецот на стариот и новиот објект (агловата оддалеченост на тие два предмета). Ако таа првична ротација го промаши објектот, настанува нова ротација, но со мало задоцнување.
Хоризонталната ротација на главата се случува околу Y оската, која се наоѓа околу 10 cm зад очите. Оваа поместеност од 10 cm би се очекувало да предизвика одредени грешки при вртењето на главата (вртење кое е водено од визуелни знаци). Да го разгледаме следниот пример:
Два предмета се наоѓаат на 10 cm од очите и зафаќаат агол од 18 степени. Но, аголот што го зафаќаат гледано од оската на ротација е 9 степени.
Така, аголот за правилно вртење на главата од едниот до другиот објект би бил половина од визуелниот агол (кој изнесува 18 степени), значи 9 степени. Доколку главата би се свртела за 18 степени, би го „промашила“ објектот. Така, првичното вртење на главата ќе биде поточно ако изгледа како агловата големина помеѓу двата предмета да е половина од визуелниот агол.

Пронајдено е дека перцепираниот визуелен агол обично е еднаков на визуелниот агол кога очите се прилагодени на далечина од еден метар. Микропсија би настанала кога очите се прилагодени на поблиску од 1 метар, а макропсија кога се приагодени да гледаат на далечина поголема од 1 метар.
Така за објекти што ни се на дофат точно ја перцепираме агловата големина. За објекти поблиску од еден метар микропсијата врши корекција, а за објекти подалеку од еден метар, макропсијата создава илузија, која и не претставува некој безбедносен проблем, затоа што далечните предмети не претставуваат непосредна опасност. Дури и макропсија за далечните објекти може да биде адаптивна, затоа што е еквивалентна на „вграден“ телескоп, кој малку ги зголемува далечните објекти.

Недостаток на оваа теорија е што ефектот на микропсија и макропсија предизвикува разлика во агловата големина помала од 10%, а таа не е доволно голема за да ја објасни Mесечевата илузија. Исто така, и постари лица, кои што ја изгубиле способноста за акомодација, ја доживуваат илузијата.
Иако конечна теорија што целосно ја објаснува Mесечевата илузија и што е прифатена од сите, сега за сега, не постои, тоа не ни пречи да уживаме во глетката на „големата“ Месечина.

prevzemeno od www.astronomija.com.mk

Откриени првите негативно наелектризирани молекули во Вселената

Неодамна беа идентификувани првите негативно наелектризирани молекули во Вселената, и тоа од радио сигнали, кои долго време претставуваа мистерија. Досега се знаеше за околу 130 неутрални и 14 позитивно наелектризирани молекули кои постојат во длабоката Вселената. Ова е првиот откриен негативен молекул, т.е. анјон.



Радио телескопот во Грин Банк, со кој беше направено ова откритие

Идентификуваниот молекуларен анјон, познат како C6H-, е линеарен ланец од шест јаглеродни атоми со еден атом на водород на крајот и еден „екстра“ електрон. Се претпоставуваше дека овие молекули се особено ретки, пред сè заради расространетоста на ултравиолетовата светлина во Вселената, која ги одвојува елетроните од молекулите. Молекуларните димензии на C6H-, кои се поголеми од повеќето неутрални и позитивни молекули познати во Вселената, најверојатно се одговорни за неговата стабилност во суровите вселенски услови.
Откривањето на C6H- ја одгатна големата енигма во астрохемијата: привидниот недостаток на негативно наелектризирани молекули во Вселената.
За да се дојде до ова откритие, прво биле извршени лабораториски експерименти, за да се увиди точно кои радио фрекфенции да се користат при барањето. Потоа, бил користен телескопот во Грин Бенк (Green Bank), со цел да се пронајде C6H- молекул кај вселенските објекти. При тоа, биле набљудувани локации каде претходно се детектирани неидентификувани радио сигнали во предодредените фреквенции.
C6H- е пронајден на две различни локации: во облак од гас, кој го опкружува црвениот џин IRC +10216 во соѕвездието Лав, и во ладен молекуларен облак, означен како TMC-1, во Бик. Присуството на анјони во двата региони покажува дека хемиските процеси кои го формираат овој молекул се присутни насекаде.
Со дознавање на повеќе податоци за разновидноста на молекулите пронајдени во Вселената, астрономите се надеваат дека ќе можат да објаснат како младата Земја ги претворила основните состојки во елементи кои се неопходни за животот. Откритието ќе го зголеми нашето знаење за хемијата на меѓуѕвездениот медиум и ќе ни помогне да дознаеме нешто повеќе за родните места на планетите.

Во 1997 астрономите користејки го Хабловиот Телескоп регистрираа ѕвезда, Pistol Star, која ги сруши сите рекорди. Таа ослободува над 10 милиони пати поголема моќ од Сонцето. Не е видлива со голо око поради тоа што е сокриена со голем облак од прашина. Се наоѓа на растојание од 25.000 светлосни години од нас, во близината на центарот на нашата галаксија. Таа била детектирана преку нејзината инфрацрвена радијација која ја пробива прашината.

Сонцето содржи 99,85% од сета материја во Сончевиот Систем.

Плутон и Харон цело време се свтрени еден кон друг.

Занимливости за роверите на Марс

Кога НАСА ги прати Викинг близнаците на Марс во 1970 година, тие имаа три основни карактеристики како и останатите итерпланетарни роботи:
1. Беа во состојба да произведат енергија за извршување на својата мисија.
2. Беа во можност да соберат информации со своите сензори.
3. Беа во можност да пратат информации назад на Земјата.
Една од главните пречки беше тоа што Викинг не можеше да се движи по површината на Марс, како и тоа што немаа роботизирани раце. NASA прво го реши проблемот со движењето со праќањето на роверот Петфајндер, кој беше нешто поголем од кутија за чевли, тежок само 11 kg и можеше да патува само 5 метри на ден. Сепак тоа беше голем успех за NASA. Mars Exploration Rovers (MER) се првите големи ровери кои успешно слетаа на друга планета. NASA ги дизајнираше така да се однесуваат како роботи-геолози. Инструментите и опремата кои беа поставени на роверите беа дизајнирани така што нивната примарна задача беше истражување на почвата, камењата и стените на Марс.
Еве што секој од роверите може да работи:
1. Може да генерира енергија со помош на соларните плочи и да ја акумулира во батериите, кои исто така се наоѓаат во внатрешноста на роверите.
2. Може да изработи обоени стереоскопски слики од местото на слетувањето со помош на пар камери со висока резолуција.
3. Исто така може да прави термална анализа со одвоени термални спектрометри, кои користат јарбол како перископ.

Роверот сам се управува, или поинаку кажано се вози самиот себеси, затоа што времето потребно за сигналот од Земјата да стигне до роверите е предолго и се мери во десетици минути. Три црно-бели камери од напред, од позади и на јарболот му дозволуват на роверот да го види своето опкружување и да ги предвиди препреките и соодветно да реагира со минимум ризик за оштетување. MER има шест тркала со мотор на секој од нив, кои му дават погонска сила на движење. Исто така во роверите е вградена и бушалка која е монтирана на роботизирана рака, со која е планирано да се дојде до внатрешноста на стени и камења на Марс. Оваа бушалка има и свое званично име - тоа е Rock Abrasion Tool (RAT).
На истата роботизирана рака се наоѓа и микроскопска камера, со која научниците ќе ги испитуваат подетално структурите на површината на Марс. Во состав на иструментите на роверот е и масен спектрометар, кој е во можност да го определи составот на минералите во стените на Марс. Тука е и спектрометар со алфа честици и X-зраци. На три различни страни на роверот се наоѓаат и магнети со кои се проучуваат магнетните честички (кои се прилепуваат за магнетите), за да потоа се проучуваат со спекрометрите. Роверите се во можност да ги пратат сите собрани информации од површината на Марс со помош на трите различни радио-антени.

Спецификации на роверите

За да може да ги собере сите инструменти, моторика, генератори на енергија итн., роверот мора навистина да биде голем. Колку за споредба, тој е голем колку и возилото кое се користи на голф терените. Но да ги погледнеме и неговите вистински размери:
1. 1.5 m висок
2. 2.3 m широк
3. 1.6 m долг
4. 174 kg тежок
5. Максимална брзина - 3 m на час, или околу 100 m на ден
6. Цената на двата ровери е 820 милиони долари, од кои 645 милиони се потрошени за дизајн и развој, 100 милиони за лансирањето и 75 милиони за операциите на Марс.

Внатрешност на роверите

Телото на роверот е затворена кутија, нарачена Warm Electronics Box (WEB). Оваа кутија е клучна заради тоа што температурата на Марс во текот на ноќта може да падне и под -100оС. Батериите на таа температура би престанале да работат, како и поголемиот број на електронски инструменти. Заради тоа WEB е задолжена да ја одржува температурата над 0оС. Taa во себе ги содржи следните елементи:
1. Компјутерски мозок на роверот
2. Радио и засилувач на радиото.
3. Различни делови за контрола на електрониката на спектрометрите.
Во основа, се што не може да ги преживее ниските тепмератури се наоѓа во оваа кутија. WEB-от ја одржува температурата во својата внатрешност на три различни механизми:
-Ралични електронски модули произведуват сопствена топлина. Така на пример, компјутерот има моќност од 7 W и произведува топлина колку и сијалица од околу 7 W.
- Тука е и 1 W-иот отпорен грејач, кого компјутерот може да го изгаси кога надворешната температура ќе порасне.
- Со големина на зрно од грашок се палетите на плутониум диоксид, кои ослободуват енергија (толина) со распад на атомите на плутониум.

Компјутер
Роверот користи компјутер RAD6000, призведен од страна на BAE systems. Овој систем е многу сличен по изработката со старите PowerPC процесори, кои ги користеа Macintosh компјутерите. По денешните стандарди, овој компјутер е многу спор. Тој работи на 20 мегахерци или околу илјадити дел од брзината на денешните компјутери. Има 120 kB рам-меморија и 256 kB флеш-меморија. И покрај тоа што овие компјутери се спори, тие имат две големи предности:
-Отпорни се на космичкото зрачење кое паѓа на Марс.
-Работат со помош WXWorks real-time оперативен систем, произведен во Wind River Systems.
Овој компјутер овозможува роверот да биде многу посигурен од класичните компјутери, заради тоа што системот никогаш не паѓа и не доаѓа до мешање на податоците. Тој помага при управувањето со енергија, создавањето на слика, контролата на моторите и управувањето со инструментите за навигација.
Роверот има шест навигациски камери кои се поставени во три дела. Компјутерот потоа прави стерео слики од тие камери. Тој користи алгоритамски поглед и така може да идентификува оддалеченост и големина на различни камења во своето видно поле. На тој начин роверот изработува сопствена мапа на блиските објекти кои би можеле да бидат препреки, и така сам се управува движејќи се по површината на Мар,с која е преплавена со камења.

Сила
На роверот се наоѓаат соларни ќелии на површина од 1,3 квадратни метри, кои произведуват енергија со висока ефикасност. Имаат моќност од околу 900 W. Енергијата од овие панели оди во деловите каде е потребна (компјутер, мотори, радио и разни инструменти), а секој вишок на енергија оди во две 20 волтни литиум-јонски батерии.
Истражување
В
о истражувањето на Марс се користи RAT бушалката, која е тешка само 680 грама и користи само 30 W. Има големина колку една лименка и се наоѓа на роботизирана рака на роверот, која има раме, лакот и зглоб, и е слична на човечка рака. Со два часа работа RAT може да направи диск со големина околу 20 cm на површина на камен. Две челични четкички прво ја чистат површината на каменот за да се добие чиста површина за поблизок поглед со микроскопската камера. Потоа работата ја превземаат спектрометрите, за што подобро да се анализира составот на стената или каменот. Се мери исто така и температурата на површината и во внатрешноста на каменот.

Комуникација
Кога роверот ќе ги собере податоците, тие треба да се пратат на Земјата. Под податоци се подразбираат сликите, информациите од спектрометрите, состојбата на самите ровери итн. На роверот се наоѓаат три различни радио-апарати, со чија помош се остварува комуникацијата. Првото радио е со ниска снага, споро UHF радио. Преку него се праќаат само податоците со ниска вредност кон сателитите во орбитата на Марс или директно на Земјата.
Вториот радио апарат е брзо UHF радио кое комуницира со двата орбитера во орбитата на Марс (Mars Odyssey satelite и Mars Global Surveyor). Прво сателитот му дава сигнал на роверот, а потоа тој на сателитот му испраќа податоци со голема брзина, и тоа отприлика секои 8 минути. Роверот ги испраќа податоците со брзина од 128 kB во секунда, користејќи радио кој троши 15 W. Потоа сателитот тие податоци ги праќа на Земјата. На роверот постои и 3 m долга антена, со која роверот праќа податоци директно на Земјата, но само ако таа е оптички видлива. Податоците каснат околу 20 минути, па и повеќе, а тоа зависи од оддалеченоста на Марс од Земјата. Роверот тогаш користи радио кое со својата снага од 40 W ги праќа податоците со брзина од 128 kB во секунда, заради директниот линк. Научниците од НАСА го користат овој линк за праќање на податоци и команди со упатства каде треба да се движи роверот и што таму треба да работи. Оваа врска се користи само три часа во текот на денот, заради меѓусебната положба меѓу Марс и Земјата.

Проксима Кентаури е најблиската ѕвезда до сончевиот систем. Одалечена е “само” 4,2 светлосни години.

Сателитот на Сатурн, Титан, има атмосфера богата со метан.

Привидно движење на Сонцето и планетите

Човештвото токму со науките се издигнува од своето наивно детство, од Мрачниот Среден Век. Денес на почетокот на третиот милениум соочени сме со предизвикот на се подлабоко навлегување во тајните на Космосот и тајните на сепак единствената, нам позната планета, со интелигентни суштества: Земјата.

Кога Никола Коперник во далечниот XVI век ја пишувал “De revolutionibus orbium coelestium”, во првата глава истакнал дека планетите рамномерно се движат по совршени кружници околу сончевата светилка. Насоката на движење на сите планети е спротивна од движењето на стрелките на часовникот. Но, совршените кружници биле само естетска желба, како времето ќе покажало. Со новиот систем во кој Сонцето е центар, Коперник објаснил зошто надворешните планети (Марс, Јупитер, Сатурн, а од тоа време до денес познати и Уран, Нептун и Плутон) се чини дека се движат наназад кога брзата Земја ќе помине помеѓу нив.

Така, на пример, додека Јупитер направи една полна заобиколка околу Сонцето, Земјата прави околу 12 полни кругови. И секогаш кога Земјата го претркува Јупитер, тој ни се чини како да се забавува во своето движење, па престанува да се движи по небескиот свод за да потоа и оди наназад, ретроградно, па потоа пак да се запре и пак да почне да се движи во насоката спротивна на движењето на стрелките на часовникот. Коперник бил предвесник на современата наука, кршејќи ги традицијата и догмата со силата на разумот и набљудувањата. Најважно од се е дека Земјата се врти околу Сонцето како и другите планети.

Како што ја гледаме Венера од поспората Земја, линијата на погледот (т.е. таму на небото, во однос на ѕвездите, каде ја гледме Венера) го свртува правецот на движењето: првин ротира обратно од стрелките на часовникот, а потоа (во четвртата и петата позиција) почнува дa се движи во нaсока на стрелките нa чaсовникот. Ова соодветствува на првото свртување во привидното движење. Подоцна (околу деветата позиција) повторно почнува да се врти обратно од насоката на стрелките на часовникот, што е второ свртување. Истото објаснување важи и за надворешните планети, само што Земјата го зема местото на Венера, а надворешната планета местото на Земјата.

Јохан Кеплер ни е познат по неговите закони за движењето на планетите. Првиот закон ни кажува за обликот на патеките или орбитите на планетите. Коперниковите кружници се заменети со елипси, издолжени или сплескани кружници. Сонцето пак не е во средина на елипсата, ама малку поместен кон едниот дел од елипсата. Точката во која се наоѓа сонцето е еден од двата фокуса на елипсата.

Движењето на планетите по овие геометриски фигури слични на кружниците, вели германецот Кеплер, не било рамномерно. Планетите се движеле побргу кога се поблизу до Сонцето, а побавно кога се пооддалечени од него. Тоа е малку поинаку пренесен вториот Кеплеров закон.

Изведувањето на трите Кеплерови закони било резултат на тешките и макотрпни пресметки на самиот Кеплер, но најмногу на претходните долги опсервации на скептичниот данец Тихо Брахе.

Земјата, по која ние работиме и уживаме, се движи по таква затворена крива линија. Таа на ден 4ти (или 5ти) јули секоја година (кога кај нас во Македонија температурите знаат да бидат над 30°C) е најдалеку од Сонцето, 152 087 572 км. На 4ти (или 5ти) јануари (во најдлабоката зима на овие простори) Земјата е многу поблизу, на 147 097 496 км. Првата положба астрономите ја нарекуваат афел, а за втората кога Земјата или друго тело се наоѓа најблизу до Сонцето, перихел. Разликата помеѓу оддалеченостите на овие две положби од нашето Сонце е огромна, приближно 5 милиони километри. Но, сепак таа не е толку голема да ние со голо око се увериме дека сончевиот диск на 4ти јануари е поголем од оној на 4ти јули. Радиусот на сончевиот диск зиме треба да ни изгледа 3% поголем отколку лете. Патем со око и не смееме да ја гледаме нашата најблиска ѕвезда. Секако дека кога Земјата е на помало растојание од Сонцето, таа прима и поголема количина светлина, но од друга страна Земјата многу побрзо ќе помине низ овој дел од нејзината елиптична патека (околу најблиската точка до Сонцето-перихел), па затоа нема некој значаен ефект по Земјината клима. Но, да ја разгледаме ситуацијата со најблиската планета до Сонцето, Меркур. Доколку од таму го набљудуваме Сончевиот диск, тој би бил за еден и пол пат поголем кога Меркур ќе се најде во перихел отколку во моментот на најголемата оддалеченост од нашата ѕвезда.

Климата, односно промената на годишните времиња, е дирекна последица од налегнатоста на оската на ротација на Земјината топка во однос на рамнината во која се движи Земјата околу Сонцето (еклиптичка рамнина). Аголот на наклон е 23°30’. Ако се совпаѓаа оската на ротација и нормалата на еклиптиката (орбиталната рамнина), немаше да постојат различни годишни времиња. Таков е случајот со планетата Венера (аголот е 3°, речиси 0°) на која практично нема годишни времиња. Значи, иако сме најблизу до Сонцето, токму тогаш на северната полутопка е зима. Треба да се спомене и тоа дека зимата на северната полутопка започнува на 22ри (или понекогаш на 21ви) декември. На тој ден (зимски солстициј) денот со Сонце е најкраток, а ноќта најдолга, барем тука во Скопје. За оние во Сиднеј во овој ден Сонцето пече најдолго.

Нашиот галактички центар на кратко занеме!

Во еден многу краток временски интервал, во април 2006 година, активниот регион кој ја опкружува супермасивната црна дупка во срцето на Млечниот Пат, се смири. При тоа, десет различни извори на високо-енергетски бранови привремено исчезнаа. Тогаш, сондата Интеграл (Integral), на ЕСА, успеа да направи фотографии и на помалку светлите региони, кои не беа целосно попречени од светлите објекти во нивна близина.


Интеграл обично следи околу 80 светли објекти во галактичкиот центар, кои оддаваат Х-зрачење. Во најголемиот дел тоа се двојни „Рентген“ ѕвезди, во кои обична ѕвезда е во орбита околу некоја колабирана ѕвезда, како бело џуџе, неутронска ѕвезда, или, пак, црна дупка. Доколку двата објекти се доволно близу, од обичната ѕвезда се извлекува гас, кој во спирала паѓа врз колабираниот партнер. Овој материјал се загрева до повеќе од милион степени, со што предизвикува емитување на високо-енегретски Х-зраци.
Овој настан, кога светлите објекти накратко избледале, бил сосема случаен, но астрономите ја искористиле шансата да ги набљудуваат побледите објекти во истиот регион, кои обично се губат во јаката светлина. Научниците се надеваат дека преку овие фотографии ќе се откријат нови „Рентген“ двојни системи или високо-енергетско зрачење од големи молекуларни облаци. Дури би можело да се детектира и високо-енергетско зрачење од регионот непосредно околу супермасивната дупка во нашата галаксија.

Најладните ѕвезди (не броејќи ги кафеавите џуџиња) се претпоставува дека имаат површинска температура од 2.600оК. Таква е Cliese105C.

Месечината ќе помине пред Плејадите

На 27 јануари, веднаш по зајдисонце, ќе може да се види како Месечината затскрива дел од ѕвездите во ѕвезденото јато Плејади. Од наша гледна точка, таа ќе мине точно меѓу Плејадите и нас, односно тие ќе се најдат зад нејзиниот диск - појава наречена окултација.
За жал, нашиот природен сателит ќе започне да „навлегува“ во јатото уште пред Сонцето да зајде, па нема да може да го гледаме овој настан од самиот почеток. Со појавата на самракот, кога небото ќе стане доволно темно за да може да се видат Плејадите, ќе може да се забележи како Месечината затскрива дел од нив. Мала утеха претставува фактот што таа ќе „мине“ низ еден дел од јатото, па нема да пропуштиме целосна окултација.
...

Детален поглед кон астероидот КW4

Новите набљудувања на астероидот 1999 КW4, направени со помош на моќниот радар на опсерваторијата Аресибо, откриваат неверојатни детали за овој објект. Овие податоци ќе помогнат да се разбере настанокот на астероидите, нивните карактеристики, како и динамиката на движењето.

КW4 всушност претставува еден пар на лесни и порозни камења, кои кружат еден околу друг. Дел од нивната орбита е многу блиску до Сонцето (поблиску и од Меркур), а потоа се оддалечуваат и повремено поминуваат блиску до Земјата. Астероидот беше откриен во 1999 година, но не се знаеше дека е бинарен систем сè до мај 2001, кога дојде на растојание од 4,8 милиони километри од нашата планета. Следната блиска средба со овој астероид ќе се случи дури во 2036 година.
Инаку, овој астероид е класифициран како „потенцијално опасен астероид“, но податоците укажуваат на тоа дека неговата патека нема да се пресретне со Земјината во наредните 1000 години.
Преку взаемната интеракција, членовите на бинарните системи откриваат информации за својата маса и густина. Истражувачите можеле да ги добијат орбитата, масата, обликот и густината на двете компонентти на КW4, означени како Алфа и Бета. Било најдено дека Алфа има поголем дијаметар (1,5 km) и се врти најбрзо што може без да се распадне, а помалата и погуста Бета трепери, орбитирајќи околу Алфа.
За оваа студија биле користени антените на Аресибо и Deep Space мрежата во Голдстоун - единствените телескопи со радарски способности за такви опсервации. Добиените податоците овозможуваат попрецизно разбирање на астероидите кои се наоѓаат блиску до Земјата (Near Earth Asteroids). Со оваа студија се истакнува значењето на двата искористени телескопи: Голдстоун, кој е полесен за управување, и Аресибо, чиј радар е помоќен.

Облаците на Марс повисоки од кои било на Земјата

Леталото на Европската вселенска агенција (ESA), Марс Експрес, пронајде облаци кои се наоѓаат помеѓу 80 и 100 километри над површината на црвената планета. Највисоките облаци на Земјата достигнуваат до околу 84-от километар.


Овие изненадувачки облаци најверојатно се составени од јаглерод диоксид. Тие беа детектирани со камера која е чувствителна на ултравиолетова и инфрацрвена светлина, што значи дека фотографијата не е контроверзна и покажува реални податоци. Откритието беше направено случајно, кога Марс Експрес набљудуваше далечни ѕвезди како исчезнуваат позади Марс. Ѕвездите го намалуваа својот сјај како што доаѓаа зад облаците.
Доколку некој набљудувач од површината на планетата би сакал да ги види овие облаци, најверојатно ќе треба да почека додека да зајде Сонцето. Тоа е поради тоа што облаците се премногу бледи и можат да се забележат само кога ја рефлектираат сончевата светлина во однос на темното небо. Тие наликуваат на облаците од мезосферата, познати и како рефлектирачки облаци, кои се појавуваат на околу 80 km над нашата планета. Повеќе за овие облаци може да прочитате тука.
За да се формираат облаци, на водената пареа и се потребни тврди честичики околу кои може да се кондензира. Неодамна беше пронајдена претходно непозната популација на минијатурни честички прав на околу 60 km во атмосферата на Марс. Правот, најверојатно издуван нагоре од површината на Марс, е материјалот околу кој се формира јаглеродниот диоксид. Алтернативна идеја е дека правот потекнува од метеори кои имаат согорено во тенката атмосфера на Марс.
Ова откритие наложува дека горните слоеви од атмосферата на Марс може да се погусти отколку што претходно се мислеше. Тоа ќе биде многу важно за планерите на мисиите кон Марс, кои ја користат атмосферата на Марс како аерокочница за леталата.

Зграби го најсјајниот квазар 3C 273

Што е најдалечното нешто што сте го виделе? Ако гледате со голо око, тоа е галаксијата Андромеда, М31, оддалечена од нас 2,5 милиони светлосни години (с.г.). Ако гледате со подобар двоглед во многу јасно небо, веројатно најдалечното нешто е некоја од галаксиите во Јатото на Девица со поголема површинска сјајност. Тоа се М49, М87 и можеби М60 со величина на сјајот од 8,5 и просечна површинска сјајност од 12,7 магнитуди на квадратна аглова минута. Последниве три галаксии се оддалечени околу 50 милиони с.г.

Со 4 или 6 палчев (како што велат поклониците на забранетиот метрички систем), т.е. со 10 или 15 центиметарски телескоп може да се направи исчекор и да се види квазарот 3C 273 во Девица. (Во овој период од годината Девица е најдобро видлива). Квазарот е ѕвездолик објект чија магнитуда варира од 12,3 до 13,0. Неговото црвено поместување е 0,158 што би значело дека е на растојание од 1,9 милијарди с.г. (доколку се земе дека Хабловата константа е 72 km/(s×Mpc) и доколку се прифатат новите сфаќања како се менувала Хабловата константа во текот на космичката историја).

Ако М31 е предизвик за набљудивачите со голо око, тогаш 3C 273 е предизвик за оние со телескоп. За да го најдете користете ги следниве две карти. Се започнува од Порима, гама на Девица (g Virginis), со 3m, на околу десетина степени северозападно од Спика. Моментално тука се наоѓа Јупитер. Низ нишанот се бара најбледата ѕвезда од означениот црвен правоаголен регион на слика 1.
<DIV align=center><A class=postlink href="http://www.astronomija.com.mk/images/uploaded/galaksii/Sl_1_Virgo_Porrima.jpg" target=_blank>. Може да забележите промена во наредните месеци и години. Во AAVSO базата на податоци се наоѓаат информации за промената на магнитудата (т.е. сјајноста) на квазарот 3C 273. Секоја точка е просечна вредност на магнитудата за една година. Во ова истражување учествувале 233 аматери со 3102 проценки.


Како и кај другите квазари, светлината доаѓа од акрециониот диск на гас, кој по спирала се спушта кон супермасивна црна дупка во активното галактичко јадро. Врелиот диск околу дупката со својот сјај ја засенува целата галаксија во која таа се наоѓа (галаксијата домаќин). Интересно е што долго време астрономите не можеле да ја видат галаксијата домаќин и затоа квазарите биле неразјаснета мистерија низ шеесетите и седумдесетите. Денес, Хабловиот вселенски телескоп (HST) и други телескопи може да ја демаскираат структурата на квазарите, како што може да се види на следните прикази.



Следниот пат ако некој ве праша да му кажете колку далеку сте виделе со телескопот одговорете: „Толку далеку што светлината која ја гледав е создадена пред да постои и самиот живот.“

Откриена црна дупка во малечка, џуџеста галаксија

Неодамна е пронајден доказ за постоење на супермасивна црна дупка во центарот на една џуџеста елиптична галаксија, оддалечена околу 54 милиони светлински години од нашиот Млечен Пат. Ова е само втор пат да се забележи супермасивна црна дупка во џуџеста галаксија, а само трет пат да се набљудува двојно јадро во срцето на една галаксија.
Галаксијата, именувана VCC128, се наоѓа во галактичкото јато Девица (Virgo Cluster) и нејзината големина изнесува околу 1% од големината на Млечниот Пат. Масата на сите нејзини ѕвезди заедно би изнесувала колку и масата на 100 милиони до 1 милијарда наши Сонца. Галаксијата е многу мала, се наоѓа на периферијата на јатото и е досега најмалата позната галаксија која содржи супермасивна црна дупка.


Слика на џуџестата галаксија VCC128 (која се наоѓа во центарот), направена од Хабловиот телескоп. На зголемената слика десно се забележува двојно јадро, што наведува на присуство на црна дупка

Црните дупки имаат многу силни гравитациони полиња, од кои не може ништо да избега, па дури ни светлината. Масата на супермасивните црни дупки изнесува од околу 100 000 до 10 милијарди Сонца.
VCC128 е забележана за време на проверка на архивираните податоци добиени од Хабловиот телескоп. Во тоа време биле проучувани јадрата на џуџестите галаксии. Се верува дека овие галаксии се развиваат од глобуларни јата - цврсто збиен елиптичен збир на ѕвезди, кој орбитира околу некоја галаксија. Проучувајќи ги особините на нивните јадра, забележано е дека галаксијата VCC128 има двојно јадро. Потоа е утврдено дека тоа двојно јадро се состои од два региони на светлина, која потекнува од ѕвезди собрани на спротивните страни на прстен околу црна дупка.
Користејќи го 3,5-метарскиот телескоп во Ново Мексико, биле определени особините на светлината од јадрото и откриле дека тоа е претставено со прстен од ѕвезди, стари најмалку 1 милијарда години, што значи дека најверојатно се работи за многу стабилен систем. Се верува дека масата на оваа црна дупка е еднаква на масата на прстенот од ѕвезди околу неа.


Галаксијата VCC128, со црна дупка во центарот (црната точка). Прстен од ѕвезди кој изгледа како двојно јадро ја опкружува дупката. Цртеж на Виктор Дебатиста (Victor Debattista), постдокторски научен работник по астрономија на универзитетот во Вашингтон

Фактот што е откриена црната дупка во ваква галаксија е импресивен, бидејќи се мислеше дека толку мали галаксии не се способни да бидат „домаќини“ на црни дупки. Останува отворено прашањето дали и другите џуџести галаксии со сјајни јадра се всушност слични системи. Не можеме да видиме повеќе вакви ѕвездени прстени, бидејќи тие се многу мали.
Последново откритие помага во разбирањето на процесите кои се одвиваат кај џуџестите галаксии со мала маса при нивното движење низ Вселената, кога се спојуваат со други „џуџиња“, формирајќи поголеми галаксии, при што и нивните црни дупки стануваат помасивни. Џуџестите галаксии кои го избегнале тој процес на спојување нудат можност за проучување на особините на градбениот материјал на денешните масивни галаксии и супермасивните црни дупки во нив.